«Και είδα μια γερασμένη γυναίκα κουρνιασμένη πλάι μου, εντελώς ατημέλητη και αδιάφορη για την αφροντισιά της, στεγνή και μαραμένη με μια χλωμή ασύσπαστη, χωμάτινη όψη, με χαμηλωμένο βλέμμα, διστακτική φωνή και κατεβασμένα χείλη… Καθώς σύρθηκε κοντά μου, ξαφνικά μέστη σιωπή, με άρπαξε στα μπράτσα της και με σκέπασε από την κορφή ως τα νύχια με το μανδύα της δυστυχίας της, και με κράτησε τόσο σφιχτά στην αγκαλιά της που ένιωσα σαν μια μέγκενη να συνθλίβει την καρδιά και το στήθος μου και με την παλάμη της σκέπασε τα μάτια μου και έκλεισε τα αυτιά μου, ώστε να μη μπορώ να δω ούτε να ακούσω… Και έμαθα αργότερα ότι το όνομα αυτής της γριάς ήταν “Μελαγχολία” που μπερδεύει τη σκέψη, στεγνώνει το κορμί, δηλητηριάζει τους χυμούς του, εξασθενεί τις αισθήσεις, και εγκαταλείπει τους ανθρώπους στην αρρώστια και το θάνατο».
(Chartier, 1428)
Με τον όρο κατάθλιψη αναφερόμαστε σε μία σοβαρή ψυχική διαταραχή που αποτελεί την σύγχρονη μάστιγα των ψυχολογικών δυσκολιών. Εκτός από το καταθλιπτικό συναίσθημα ή την καταθλιπτική διάθεση το άτομο μπορεί να εμφανίσει τάση για κλάμα και μια αδυναμία να αντλήσει χαρά και ευχαρίστηση από δραστηριότητες που πρώτα του προκαλούσαν ευχάριστα συναισθήματα. Όταν πάρει νοσηρή μορφή εμφανίζονται και άλλα συμπτώματα, όσον αφορά τη σκέψη, τη συμπεριφορά και τις φυσιολογικές λειτουργίες και διαρκούν το λιγότερο δύο εβδομάδες, χρειάζεται βοήθεια από ειδικό με ψυχοθεραπεία ή/και με φάρμακα. Τα συμπτώματα είναι τα παρακάτω:
1.Στη σκέψη:
- Υπάρχει μια καθολική αρνητικότητα και απαισιοδοξία. Το άτομο βλέπει τον εαυτό του ανάξιο, ανεπαρκές, ανίκανο και αναπολώντας το παρελθόν του μπορεί να νιώθει ενοχικά για πράξεις ή για παραλείψεις.
- Βλέπει τον κόσμο γύρω του ιδιαίτερα απαιτητικό για τις επιδιώξεις του και βλέπει να υψώνονται δυσκολίες παντού μπροστά του, χωρίς πια να αντλεί ευχαρίστηση και χαρά από αυτόν αλλά αντιθέτως βλέπει ότι δεν έχει κανένα νόημα και σημασία.
- Νιώθει πως δεν υπάρχει καμία βοήθεια από πουθενά και δεν υπάρχει και καμία ελπίδα για το μέλλον.
- Επαναλαμβανόμενες επιθυμίες και ιδέες θανάτου, σχέδια και ενδεχόμενες απόπειρες αυτοκτονίας, συνοδεύουν την βαθιά απελπισία και απόγνωση που νιώθει το άτομο.
- Διαταραγμένες η προσοχή και η συγκέντρωση.
2.Στη συμπεριφορά:
- Παραμέληση προσωπικής φροντίδας και εμφάνισης.
- Παραμέληση των επαγγελματικών και δραστηριοτήτων και δυσκολία στο να είναι συνεπές στις επαγγελματικές υποχρεώσεις.
- Αποφυγή των κοινωνικών επαφών, και μία δυσκολία στο να επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους όπως πριν, λόγω μειωμένης διάθεσης.
- Περιορισμένη κινητικότητα λόγω αισθήματος κατάπτωσης αλλά σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζεται νευρικότητα και ανησυχία. Κάποιες φορές παρουσιάζεται κλινοφιλία, όπου το άτομο προτιμάει να κάθεται στο κρεβάτι ακόμα κι αν δεν κοιμάται.
3.Στις φυσιολογικές λειτουργίες:
- Διαταραχή στην όρεξη, όπου συνήθως εμφανίζεται μείωση της όρεξης αλλά μπορεί να εμφανιστεί και αύξηση.
- Διαταραχή στον ύπνο, όπου παρουσιάζονται δυσκολίες στον ύπνο ή σε κάποιες περιπτώσεις το αντίθετο, δηλαδή αυξημένος ύπνος.
- Το άτομο παραπονείται ότι νιώθει έντονη κόπωση ή αδυναμία.
- Μείωση σεξουαλικού ενδιαφέροντος.
Οι καταθλιπτικοί τείνουν να έχουν επιλεκτική προσοχή και μνήμη και εστιάζουν στις αρνητικές εμπειρίες της ζωής τους και μπλοκάρουν τις θετικές μνήμες και τα θετικά γεγονότα. Υπεργενικεύουν τις αρνητικές συνέπειες μετά από αρνητικά γεγονότα και υιοθετούν την απόλυτη σκέψη ή όλα καλά ή όλα άσχημα, χωρίς την ύπαρξη ενδιάμεσων καταστάσεων όπως για παράδειγμα μερική επιτυχία. Στην κατάθλιψη τα σχήματα είναι αναποτελεσματικά και ερμηνεύουν τις εμπειρίες με ένα καταστροφικό τρόπο για το άτομο, π.χ. Αν δεν είμαι απόλυτα επιτυχημένος, τότε δεν είμαι κανένας. Αυτές οι πεποιθήσεις μπορούν να ενεργοποιηθούν μετά από κάποιο στρεσογόνο γεγονός. Οι ερμηνείες που δίνουν σε κάποια γεγονότα είναι καθοριστικά. Μια επιτυχία στις εξετάσεις για παράδειγμα θα αποδοθεί σε εξωτερικούς παράγοντες που είναι και πρόσκαιροι “στάθηκα τυχερός και δε θα είμαι πάντα τυχερός”. Σε αρνητικά συμβάντα, όπως η αποτυχία σε εξετάσεις αποδίδεται σε εσωτερικούς παράγοντες που είναι και σταθεροί “εγώ φταίω και θα αποτυγχάνω πάντα”. Η κατάθλιψη είναι ένας φαύλος κύκλος που επηρεάζει το άτομο σωματικά και ψυχικά. Το άτομο κάνει όλο και λιγότερα πράγματα και το κάθε τι γίνεται με πολλή προσπάθεια και κουράζεται εύκολα, και μετά κατηγορεί τον εαυτό του γι’ αυτό. Νιώθει όλο και πιο άσχημα κι όσο χειροτερεύει τόσο μειώνει τη δραστηριότητά του και νιώθει ακόμη πιο άσχημα, με το πρόβλημα να συνεχίζεται.
Τα άτομα στην κατάθλιψη έχουν αρνητικά σχήματα σκέψεων χωρίς να βλέπουν τη ρεαλιστική πλευρά ενός γεγονότος και χωρίς να κάνουν εκλογίκευση, με αποτέλεσμα να καταστροφολογούν. Τα σκέφτονται όλα με έναν ιδιαίτερο προκατειλημμένο τρόπο, με έναν αρνητισμό γιατί λόγω της κατάθλιψης τα βλέπουν όλα μαύρα. Οι σκέψεις αυτές είναι αυτόματεςκαι ακούσιες, δηλαδή έρχονται στο μυαλό από μόνες τους χωρίς να τις επιλέγουν. Είναι διαστρεβλωμένες, δηλαδή δεν είναι αντικειμενικές, αλλά βλέπουν τα πράγματα από μία μόνο οπτική γωνία. Είναι ευλογοφανείς, δηλαδή φαίνονται σαν λογικές και τις δέχονται χωρίς να τις αμφισβητήσουν. Είναι εμπόδια, που συντηρούν την κατάθλιψη και δεν τα αφήνουν να νιώσουν καλύτερα. Αυτές πληθαίνουν κι όσο πληθαίνουν τόσο πείθουν τα καταθλιπτικά άτομα πως είναι αληθινές κι η κατάθλιψη μεγαλώνει.
Μερικά παραδείγματα
| Αρνητική σκέψη | Αμφισβήτηση αρνητικής σκέψης-ρεαλιστική οπτική | |
| Τείνουν να διογκώνουν τη σημασία των γεγονότων. | Ρεζιλεύτηκα χτες στους φίλους μου που μου χύθηκε το νερό και δε θα μπορώ να ξαναβγώ μαζί τους. | Γιατί να έχουν δώσει αυτοί τόση σημασία. Αν δεν είχα κατάθλιψη μπορεί να γελούσα κι εγώ και να το έβρισκα αστείο. |
| Υπερεκτιμούν την πιθανότητα να τους συμβεί κάποια μέρα ανεπανόρθωτη καταστροφή. | Άργησα να πάω στη δουλειά και θα με απολύσουν. | Αφού δεν το κάνω συνεχόμενα πώς θα με απολύσουν. Αν μου κάνουν παρατήρηση τότε θα τους εξηγήσω. Πότε απέλυσαν κάποιον που άργησε μια φορά; |
| Kάνουν απαισιόδοξες προβλέψεις για το μέλλον, σύμφωνα με το παρελθόν, αντί να προσπαθούν για το μέλλον. | Ποτέ δε θα καταφέρω να ορθοποδήσω και να στηριχτώ στις δικές μου δυνάμεις. | Ακόμη κι αν δεν το χω καταφέρει στο παρελθόν, αυτό δεν προδικάζει ότι δεν θα το καταφέρω στο μέλλον αν προσπαθήσω. |
| Βγάζουν αυθαίρετα συμπεράσματα χωρίς να έχουν αποδείξεις γι’ αυτά. | Ένας φοιτητής στη διάλεξή μου αποχώρισε από την αίθουσα. Είμαι απαίσιος καθηγητής, σίγουρα δεν τα εξηγώ καλά και βαρέθηκε. | Το μόνο που γνωρίζω είναι ότι έφυγε, όχι το λόγο. Μπορεί να του έτυχε κάτι, αλλά μπορώ να τον ρωτήσω το γιατί. |
| Θεωρούν ότι δε μπορούν να κάνουν τίποτα για να αλλάξουν την κατάστασή τους. | Δεν ωφελεί. Δεν θα τα καταφέρω. | Αν τα παρατάω ή αν λέω συνεχώς δεν θα τα καταφέρω προφανώς και δεν θα τα καταφέρω. Όμως, προσπαθώ και πάω βήμα βήμα. Και από τις αποτυχίες μου ακόμη κάτι μαθαίνω. |
| Θεωρούν πως δεν υπάρχει εναλλακτική οπτική των πραγμάτων. | Αυτό το λάθος που έκανα ήταν τεράστιο και ποτέ δε θα μάθω να τα κάνω σωστά. | Κατά πόσο ισχύει ότι το λάθος αυτό είναι τεράστιο; Θα το έβλεπα το ίδιο πριν την κατάθλιψή μου; Πριν θα έκανα ότι μπορώ για να μάθω από τα λάθη μου. |
| Επικεντρώνονται στις αδυναμίες τους και δεν βλέπουν καμία θετική πλευρά, παραβλέποντας τα πράγματα που τους ικανοποίησαν. | Σήμερα ήταν τραγική μέρα γιατί άργησα να παραδώσω μια εργασία. | Άργησα μεν σε αυτό, όμως κατάφερα επίσης να διαβάσω κι άλλα κεφάλαια ύλης και βρήκα και πήγα και στο γυμναστήριο για την άσκησή μου |
| Γίνονται απόλυτοι. | Όλα μου πάνε στραβά συνεχώς. | Τι εννοώ όλα και συνεχώς; μήπως είμαι υπερβολικός; Μερικές φορές δεν μου πάνε όπως θέλω τα πράγματα όπως συμβαίνει σε όλους αλλά μερικά μου πάνε καλά. |
Τα συμπτώματα, αν ακολουθούν μετά από απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου, τότε μιλάμε για πένθος.
Όταν μιλάμε για κατάθλιψη δεν πρέπει να συγχέεται με κάποιες στενάχωρες μέρες που νιώθουμε λυπημένοι. Όλοι κάποιες φορές μπορεί να μην έχουν όρεξη, αν αυτό όμως επιμένει σε μεγαλύτερη διάρκεια τότε είναι καμπανάκι για αναζήτηση βοήθειας.
Αρκετοί άνθρωποι με κατάθλιψη αργούν να αναζητήσουν βοήθεια σκεπτόμενοι πως “θα ξεκουραστώ, θα κοιμηθώ και θα νιώσω καλύτερα”, ή “θα φάω να δυναμώσω και θα γίνω καλά”, όμως, ο αρκετός ύπνος και το αρκετό φαγητό δεν θεραπεύουν την κατάθλιψη. Άλλη συχνή σκέψη τους είναι “όταν θα νιώσω καλύτερα θα δραστηριοποιηθώ”, όμως, πρώτα έρχεται η δράση και μετά η επιθυμία αλλιώς θα διαιωνίζεται το πρόβλημα.
Η καταθλιπτική διαταραχή, εφόσον δεν αντιμετωπιστεί, εξαντλεί ψυχικά και σωματικά το άτομο και ενέχει σοβαρούς κινδύνους για επιπλέον ασθένειες, πλήρη απόσυρση και αυτοκτονικότητα.