Άγχος

Τι είναι το άγχος και γιατί υπάρχει;

Ο όρος άγχος προέρχεται από το ρήμα ἄγχω, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Το άγχος είναι ένα συναίσθημα που νιώθουμε όταν υπάρχει κάποια απειλή ή κάποιος κίνδυνος, μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε αυτά. Όταν δηλαδή φοβάται κάποιος επειδή απειλείται η ζωή του ή επειδή κάτι του φαίνεται απειλητικό στο μυαλό του, τότε ενεργοποιείται ο λεγόμενος μηχανισμός του άγχους, ο οποίος είναι πολύ χρήσιμος. Αυτός ο αρχέγονος μηχανισμός υπάρχει μέσα μας για να μας προστατεύει σε τέτοιες περιστάσεις φόβου. Για παράδειγμα όταν οι πρόγονοί μας ζούσαν σε σπηλιές και ξαφνικά εμφανιζόταν ένας κίνδυνος έπρεπε για να επιβιώσουν να έχουν έναν τέτοιο μηχανισμό από τη φύση για να μπορέσουν να αντιδράσουν άμεσα και να κάνουν επίθεση-μάχη ή να τραπούν σε φυγή (Fight-Flight). Για παράδειγμα, στο τώρα αν πάω να διασχίσω το δρόμο και βλέπω πως διέρχονται αυτοκίνητα και έρχονται κατά πάνω μου, τότε θα ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός του άγχους και θα φύγω από το σημείο για να σωθώ. Εν ολίγοις, μέχρι και σήμερα μας είναι απαραίτητος αυτός ο μηχανισμός για να μας ενεργοποιεί όταν υπάρχει λόγος και όχι για να μας βλάψει, αλλά για να μας προστατέψει και να μας βοηθήσει να προσαρμοστούμε καλύτερα στις νέες συνθήκες, επιβιώνοντας σε εξωτερικές πιεστικές και επικίνδυνες καταστάσεις.

Πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του άγχους ;

Όταν κάποιος φοβηθεί επειδή αντιλαμβάνεται πως υπάρχει κίνδυνος που απειλεί τη ζωή του ή αναμένεται να υπάρξει ή αγχώνεται για κάτι που θεωρεί απειλητικό, τότε είναι σαν να πατάει ένα κουμπί βοηθείας (alert button). Σε αυτή τη φάση ο εγκέφαλος στέλνει μήνυμα στο Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα ,το οποίο είναι μια ομάδα νεύρων, και χωρίζεται σε δύο υποσυστήματα, το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΣΝΣ) και το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΠΝΣ). Το ΣΝΣ είναι αυτό που ξεκινάει τη δράση απελευθερώνοντας αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη από τα επινεφρίδια, με σκοπό τη μάχη ή τη φυγή και το ΠΝΣ ενεργοποιείται όταν περάσει ο κίνδυνος ή η απειλή, ώστε να επαναφέρει το σώμα στην προτεραία κατάσταση και να το χαλαρώσει. Η δράση του ΣΝΣ θα σταματήσει χωρίς να υπάρχει περίπτωση να συνεχίσει να υφίσταται σε υψηλά επίπεδα.

Τι νιώθω στο σώμα μου από τον φόβο μου;

Κάποια σωματικά συμπτώματα προκαλούνται και αυτή είναι η νευροφυσιολογική αντίδραση του οργανισμού στο άγχος. Είναι φυσιολογικό να εμφανίζονται κάποια συμπτώματα τα οποία ποικίλλουν από άτοµο σε άτοµο. Όποια και να είναι όµως, ακόμα και όλα, είναι πιθανό να προκαλέσουν ανησυχία. Ας δούμε λοιπόν ποια είναι αυτά και γιατί προκαλούνται :

1. Ταχυκαρδία και αίσθημα παλμών. Αυτό συμβαίνει γιατί επιτυγχάνεται η αύξηση της ροής του αίματος, και περισσότερο αίμα σημαίνει περισσότερη ενέργεια.

2. Ο ρυθμός της αναπνοής επιταχύνεται και γίνεται κάπως επιπόλαιος (σαν λαχάνιασμα) γιατί το σώμα χρειάζεται περισσότερο οξυγόνο, με αποτέλεσμα, να εμφανίζεται δύσπνοια ή αίσθημα πνιγμού, ή σφίξιμο στο στήθος.

3. Ζάλη, αίσθημα μη πραγματικού (αποπραγματοποίηση) και εξάψεις μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους, λόγω του ότι η ποσότητα του αίματος στο κεφάλι αλλάζει.

4. Εφίδρωση, γιατί ψύχονται οι μυς ώστε να τους δροσίσει όταν το σώμα υπερθερμαίνεται.

5. Ωχρότητα στο πρόσωπο γιατί το αίμα μετακινείται από το δέρμα στους μυς και στον εγκέφαλο. Γι’ αυτό το λόγο επίσης, δάχτυλα των χεριών και των ποδιών είναι κρύα ή μουδιάζουν.

6. Θολή όραση ή κουκίδες γιατί οι κόρες των ματιών διαστέλλονται ώστε να περνάει περισσότερο φως.

7. Ναυτία, κόμπος στο στομάχι και πόνος στο έντερο ή διάρροια γιατί η διαδικασία της πέψης αναστέλλεται αφού προέχει η επιβίωση από τον κίνδυνο, και το αίμα έχει χρειαστεί αλλού όπως προαναφέραμε.

8. Ξηροστομία, γιατί μειώνεται η σιελόρροια.

9. Τρόμος (τρέμουλο) και πόνος, εξαιτίας του έντονου σφιξίματος των μυών που δημιουργούν ένταση.

10. Αίσθημα κόπωσης, λόγω της έντονης δραστηριοποίησης του μεταβολισμού, και αφού κάποιος νιώσει όλα αυτά τα συμπτώματα ή κάποια απ’ αυτά είναι λογικό να νιώθει κουρασμένος ή και ζεστός.

Πότε το άγχος προκαλεί πρόβλημα ;

Το άγχος είναι φυσιολογικό να εμφανίζεται σε καταστάσεις όπου συμβαίνουν αλλαγές στη ζωή μας είτε αρνητικές π.χ. να χάσει κάποιος τη δουλειά του, είτε θετικές π.χ. να μάθει μια κοπέλα ότι είναι έγκυος, σε περιπτώσεις δηλαδή που υπάρχει μία μετάβαση από τη μία κατάσταση στην άλλη και σε αλλαγή ρόλων και ευθυνών. Όλοι έχουμε βιώσει άγχος στην ζωή μας, λιγότερο ή περισσότερο έντονο, όταν συντρέχουν κάποιες ιδιαίτερες περιστάσεις. Τέτοιες εμπειρίες, κοινές σε όλους, εμφανίζονται περιστασιακά, χωρίς αυτό να συνιστά πρόβλημα. Επίσης το δημιουργικό άγχος εξασφαλίζει εγρήγορση, έντονους συλλογισμούς και οργάνωση, και προετοιμάζει το άτομο για την καλύτερή του απόδοση, για παράδειγμα σε ένα νέο project στη δουλειά, ή ένας μαθητής πριν από εξετάσεις ή ένας ηθοποιός πριν από μια παράσταση. Κάθε μέρα έχουμε άγχος, το λεγόμενο βασικό που μας βοηθάει να μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στις καθημερινές μας υποχρεώσεις και να είμαστε συνεπείς χωρίς όμως να το νιώθουμε σαν βάρος. Έχουμε δηλαδή το φυσιολογικό άγχος παρότι είναι μεταβαλλόμενο μέσα στη μέρα ανάλογα με τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας που είναι και αυτά μεταβαλλόμενα και άρα επηρεάζουν ανάλογα και το συναίσθημά μας, οπότε μπορεί να εμφανιστούν κάποια συμπτώματα στο σώμα μας. Για παράδειγμα, εάν μου εμφανιστεί ένας όγκος δουλειάς και έχω περιθώριο συγκεκριμένο να την τελειώσω θα μου παρουσιαστεί άγχος και ταχυκαρδία ενδεχομένως, αλλά θα γνωρίζω για ποιο λόγο μου συμβαίνει αυτό και δεν το αξιολογώ ως επικίνδυνο. Ξεφεύγουμε από τα πλαίσια φυσιολογικού και περνάμε στο παθολογικό όταν:

→ Υπάρχει αύξηση της έντασης, της χρονικής διάρκειας και της συχνότητας παρουσίας του άγχους, όπου πλέον δεν έχει προσαρμοστικό χαραχτήρα και το άτομο γίνεται δυσλειτουργικό και καταπονείται ψυχικά.

→ Όταν το σώμα αντιδρά σα να βρίσκεται σε κίνδυνο σε καταστάσεις όπου δεν αποτελούν αντικειμενικό κίνδυνο, για παράδειγμα στο σπίτι, στο σινεμά ή στα ψώνια. Εάν έχουμε πολύ άγχος σε καταστάσεις που δεν είναι απειλητικές ή σε κάποιες συγκεκριμένες καταστάσεις, τότε είναι πολύ πιθανό το άγχος να είναι ένα σοβαρό πρόβλημα. Αντί να µας βοηθά, εμποδίζει τη φυσιολογική µας ζωή και την καθημερινότητά μας.

→ Όταν δεν αναγνωρίζει κάποιος το άγχος σαν ένα φυσιολογικό συναίσθημα και τρομάζει πολύ, έχει έντονη ενασχόληση με τα σωματικά συμπτώματα, φοβάται μήπως χάσει τον έλεγχο και τρελαθεί ή μήπως πεθάνει.

→ Όταν το άγχος διαρκεί πολύ καιρό σε κάποιον, τότε είναι πιθανό να σκεφθεί πως έχει κάποια σοβαρή ψυχιατρική ή παθολογική ασθένεια. Έτσι λόγω του φόβου, αρχίζει και οργανώνει με συγκεκριμένο τρόπο τη ζωή του με αποτέλεσμα να την περιορίζει, να μην την ευχαριστιέται και να μην είναι ποιοτική.

Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για μια ομάδα ψυχικών διαταραχών, τις Διαταραχές Άγχους, και τις συνδεόμενες με αυτές διαταραχές. Σύμφωνα με μελέτες, οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι συνηθέστερες ψυχιατρικές διαταραχές και συγκαταλέγονται μεταξύ των ψυχιατρικών διαταραχών με το μεγαλύτερη συχνότητα και εξαιρετικά αυξημένη χρησιμοποίηση πόρων υγειονομικής περίθαλψης.  

Απάντηση στον κίνδυνο

Τι μπορώ να πάθω, κινδυνεύω;

Το άγχος που έχεις μπορεί να σε φοβίζει και να είναι δυσάρεστο, αλλά δεν σημαίνει ότι θα πάθεις κάποιο κακό, ότι είσαι σοβαρά άρρωστος , ότι θα καταρρεύσεις ή θα τρελαθείς. Θα πρέπει να έχεις στο μυαλό σου πως όλοι βιώνουμε άγχος. Απλά εσύ ενδεχόμενα έχεις περισσότερο άγχος και, ίσως, σε περισσότερες περιπτώσεις. Το άγχος που νιώθεις έρχεται παροδικά και κάποια στιγμή περνάει παρότι εκείνη την ώρα θεωρείς πως θα μείνει μόνιμα! Είναι σίγουρο πως κάποια στιγμή τα συμπτώματα θα απομακρυνθούν ή θα μειωθούν ίσως συντομότερα από ότι νομίζεις.

Γιατί μου συμβαίνει αυτό ;

Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στο άγχος και μπορεί να ενεργοποιούν αυτό το μηχανισμό συχνότερα και σε καταστάσεις που δεν χρειάζεται. Μερικές φορές, τα σωματικά συμπτώματα εκδηλώνονται χωρίς να υπάρχει εμφανής απειλή και δυστυχώς πολλοί άνθρωποι δε μπορούν να δεχτούν ότι  δεν έχουν καμία εξήγηση για αυτά και καταφεύγουν σε δικές τους ερμηνείες, πως κάτι δεν πάει καλά. Ίσως και να θυμάσαι πότε εκδήλωσες άγχος για  πρώτη φορά και σε ποια συνθήκη, ίσως και όχι. Μπορεί να θυμάσαι τους λόγους για τους οποίους εμφανίστηκε ή και όχι. Όμως αυτό που ενδεχομένως να σε ανησυχεί είναι γιατί συνεχίζει να υπάρχει τόσο έντονα καθώς και τα συμπτώματα; Υπάρχουν λοιπόν, λόγοι οι οποίοι συνηγορούν στην εγκατάσταση του άγχους και στη διατήρησή του. Είναι µια σειρά από φαύλους κύκλους που έχουν να κάνουν με το πως σκέφτεται το άτομο, με την ανησυχία του, με τα δυσάρεστα συναισθήματα που νιώθει  και με τις συμπεριφορές που έχει μάθει να το αντιμετωπίζει. Χρειάζεται επομένως, να ρυθμίσεις τον βιολογικό μηχανισμό του άγχους να ενεργοποιείται τις κατάλληλες στιγμές και όχι να τον εξαλείψεις εντελώς, καθώς και να μάθεις να διαχειρίζεσαι το άγχος σου  χωρίς να τρομάζεις όταν αυτό εκδηλωθεί.  Αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς μας και πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό.

Υπάρχει λύση ;

Τα καλά νέα είναι ότι το παθολογικό άγχος αντιμετωπίζεται, αν διαγνωστεί! Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων αργούν να αναζητήσουν βοήθεια και ψάχνουν μήπως ανακαλύψουν κάποια οργανικά αίτια και υποβάλλονται σε πληθώρα εξετάσεων. Συγκριτικές μελέτες έδειξαν πως η πιο αποτελεσματική μέθοδος είναι η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία (CBT). Αυτή η προσέγγιση βασίζεται σε µια σειρά από τεχνικές που καθιερώθηκαν από επιστημονικές και κλινικές μελέτες εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Αυτή η θεραπεία έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα και μπορεί να συνδυαστεί με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή όπου κρίνεται απαραίτητο. Μάλιστα, οι μελέτες δείχνουν πως 1 στους 3 ανθρώπους θα εμφανίσουν μια από τις διαταραχές αυτές στη ζωή τους. Ας δούμε όμως ποιες είναι αυτές οι διαταραχές ξεχωριστά.